| Digesta 2010 |
Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΣΕ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ*
Ιωάννης Χ. Βούλγαρης
Ομοτ. Καθηγητής Νομικής Δ.Π.Θ.
Για να ανοίξετε το άρθρο σε μορφή pdf πατήστε εδώ 
Ι. Εισαγωγή
Από την σύντομη επισκόπηση του προγράμματος του συνεδρίου, όπου παρουσιάσθηκε η παρούσα εισήγηση, ο συντάκτης της είχε διαπιστώσει ότι αυτή μάλλον έπρεπε να ήταν η μοναδική που αναφερόταν στη διεθνή συνεργασία κυρίως στο χώρο του ιδιωτικού δικαίου και ειδικότερα εκείνο του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου (στη συνέχεια ιδ.δ.δ.). Η διαπίστωση αυτή επαληθεύτηκε κατά μεγάλο μέρος και μετά τη διεξαγωγή του συνεδρίου αυτού: εκτός από τρείς εισηγήσεις που αναφέρονταν και στο ιδιωτικό δίκαιο, όλες οι άλλες αφορούσαν τη διεθνή συνεργασία σχεδόν αποκλειστικά στο χώρο του δημοσίου δικαίου, είτε του δημοσίου διεθνούς δικαίου (στη συνέχεια δ.δ.δ.), είτε του κοινοτικού ευρωπαϊκού δικαίου (στη συνέχεια κ.ε.δ.).
Όμως στο διεθνές δίκαιο σε ευρεία έννοια συμπεριλαμβάνεται και το ιδ.δ.δ. και όχι μόνο το δ.δ.δ., όσο κι’ αν αυτό προσπαθούν να αμφισβητήσουν ορισμένοι, προβάλλοντας κυρίως την κατά πλειονότητα εθνική προέλευση των κανόνων του ιδ.δ.δ. Ορισμένοι, μάλιστα μερικοί και ασχολούμενοι με το ιδ.δ.δ.
Συνεπώς, είναι αναμφισβήτητο ότι η διεθνής συνεργασία περιλαμβάνει τόσο σχέσεις δημοσίου δικαίου όσο και ιδιωτικού δικαίου (Α), αν και ο τρόπος της συνεργασίας αυτής διαφέρει ορισμένες φορές στους δύο αυτούς τομείς(Β).Έτσι,
Α. Η διεθνής συνεργασία αποβλέπει στη ρύθμιση:
1) Σχέσεων εξουσίας ή κυριαρχίας, μεταξύ των κρατών ή και με άλλους φορείς εξουσίας ή κυριαρχίας (κατά παραχώρηση), δηλαδή με τους Διακυβερνητικούς Οργανισμούς, σχέσεων που αποτελούν το αντικείμενο του δ.δ.δ. σε ευρεία έννοια και το οποίο είναι στη συντριπτική πλειοψηφία των κανόνων του άμεσα διεθνούς προέλευσης (έστω και διακρατικής), χωρίς να λείπουν και στον χώρο αυτό κανόνες άμεσα μεν κρατικής προέλευσης, αλλά έμμεσα διεθνούς συνεργασίας, όπως π.χ. οι κανόνες κρατικής προέλευσης που ρυθμίζουν μονομερώς ορισμένες φορές την έκταση των χωρικών υδάτων και της αιγιαλίτιδας ζώνης, της υφαλοκρηπίδας ή της ζώνης αποκλειστικής οικονομικής εκμετάλλευσης.
2) Διεθνών σχέσεων στις οποίες δεν παρεμβαίνει φορέας εξουσίας ως τέτοιος, είτε αυτές καταρτίζονται αποκλειστικά μεταξύ ιδιωτών
3) Για τη δημιουργία των διεθνών σχέσεων αυτών (ιδιωτικών) απαραίτητη είναι και η αποδοχή, στα κρατικά πλαίσια, των αλλοδαπών, με τη συμμετοχή των οποίων καταρτίζονται αυτές οι διεθνείς ιδιωτικές σχέσεις: Έτσι, η ρύθμιση της συμμετοχής και της δραστηριότητος των αλλοδαπών, που γίνεται από το δίκαιο κατάστασης των αλλοδαπών, αποτελεί επίσης περιεχόμενο του ιδ.δ.δ. σε ευρεία έννοια και συνεξετάζεται με τα άλλα τμήματά του, δηλαδή, το ιδ.δ.δ. σε στενή έννοια, (υποδεικνύει, με κανόνες σύγκρουσης ή επιλογής, το εφαρμοστέο στη σχέση δίκαιο), το ουσιαστικό ιδ.δ.δ., (ρυθμίζει άμεσα τις ιδιωτικές διεθνείς σχέσεις, με ουσιαστικούς κανόνες και όχι με κανόνες επιλογής του εφαρμοστέου σε αυτές δικαίου) και το δικονομικό διεθνές δίκαιο, (καθορίζει τη διεθνή δικαιοδοσία των κρατικών οργάνων να εξετάσουν τις σχέσεις αυτές και οργανώνει την παρέμβαση και συνδρομή τους για την ισχύ και εφαρμογή των σχετικών αποφάσεών σε διεθνές επίπεδο). Σε αντίθεση με το δ.δ.δ., το ι.δ.δ. δεν είναι, στην πλειοψηφία των κανόνων του, άμεσα διεθνούς προέλευσης, αλλά εθνικής (κρατικής). Πιο συγκεκριμένα,
Β. Η διεθνής συνεργασία στο χώρο του ιδ.δ.δ. σε ευρεία έννοια γίνεται
1) Κυρίως κατά τρόπο έμμεσο, με μονομερή κανονιστική παρέμβαση των επιμέρους κρατών που ρυθμίζουν τις σχέσεις αυτές με το εθνικό τους δίκαιο (αυτονομία των κρατών): o τρόπος αυτός ήταν μέχρι τελευταία ο επικρατέστερος στο χώρο αυτό. H παρέμβαση αυτή των επιμέρους κρατών αρχικά γινόταν, κυρίως μεν με μονομερείς κανόνες σύγκρουσης, που καθόριζαν το διεθνές πεδίο εφαρμογής του δικού τους, εγχώριου, δικαίου, δηλαδή που υποδείκνυαν πότε ήταν εφαρμοστέο μόνο το δικό τους δίκαιο, εξαιρετικά δε με κανόνες ουσιαστικής ρύθμισης, που ρύθμιζαν τις διεθνείς σχέσεις σύμφωνα με τις δικές τους αντιλήψεις και τα δικά τους (εθνικά) πρότυπα και συμφέροντα. Κατάλοιπα αυτών των παλαιών μεθόδων ρύθμισης των ιδιωτικών διεθνών σχέσεων παραμένουν ακόμη και σήμερα, σε περιορισμένη έκταση, ορισμένοι μονομερείς κανόνες σύγκρουσης (τοπικής σύνδεσης), αλλά και κανόνες ουσιαστικής επιλογής, καθώς και η αμερικανική θεωρία των «πράξεων κρατικού (κυριαρχικού) συμφέροντος»
2) Εξαιρετικά, αλλά με ταχύτατα αυξανόμενο ρυθμό, κατά τρόπο άμεσο, με την κατάρτιση κανόνων διεθνούς προέλευσης που τους δεσμεύουν (ετερόνομη ρύθμιση) και προέρχονται:
α) είτε από Συνθήκες ή Συμβάσεις που καταρτίζουν τα κράτη αυτά στα πλαίσια ad hoc ή πιο μόνιμης και θεσμικής συνεργασίας (σχετική ετερονομία),
β) είτε από τα όργανα διεθνών θεσμών (Οργανισμών διακυβερνητικής σύμπραξης και συνεργασίας), που έχουν συστήσει τα κράτη και στα οποία έχουν εκχωρήσει μέρος της εξουσίας και κυριαρχίας τους (απόλυτη ετερονομία).
Ο τρόπος αυτός (ετερονομία), αν και περιορισμένης μέχρι σήμερα εφαρμογής, συνεχώς αυξάνει τη σημασία και παρέμβασή του στο χώρο αυτό του ιδ.δ.δ., με τάση να κυριαρχήσει σ’ αυτόν, ιδίως στη σύγχρονη εποχή της Παγκοσμιοποίησης, οικονομικής αλλά και πολιτισμικής με την έντονη Μετανάστευση: οι ιδιωτικές διεθνείς σχέσεις που διαμορφώνονται στα νέα αυτά πλαίσια απαιτούν ρύθμιση άμεσα και ουσιαστικά διεθνή, δηλαδή ενοποιημένη και συνεπώς ετερόνομη, διακρατική ή θεσμικά διεθνή. Όμως, η αδράνεια της παράδοσης, ως προς την κρατική παρέμβαση στο χώρο αυτό του ιδ.δ.δ., συντελεί στο να δημιουργούνται αποκλίσεις στην ετερόνομη αυτή κανονιστική παρέμβαση, τόσο στη σχετική όσο και στην απόλυτη ετερονομία: οι αποκλίσεις αυτές οδηγούν σε ενδιάμεσες καταστάσεις, αντίστοιχες εκείνων ενδοτικού χαρακτήρα διατάξεων του εσωτερικού δικαίου.
Γι’ αυτό στη συνέχεια εξετάζονται διαδοχικά: η θεματική της διεθνούς αυτής συνεργασίας στο χώρο του ιδ.δ.δ. σε ευρεία έννοια και ιδίως ή πρόσφατη, σύγχρονη θεματική (ΙΙ), καθώς και η μεθοδολογία της διεθνούς συνεργασίας και παρέμβασης στο χώρο αυτό, επίσης στη σύγχρονη εποχή (ΙΙΙ), για να συναχθούν
ΙI. Η θεματική συνεργασίας, ιδίως σύγχρονη
Η θεματική αυτή προσδιορίζεται από δύο στοιχεία, την Παγκοσμιοποίηση της Αγο
1) Διεθνείς εμπορικές συναλλαγές, όπως πώληση εμπορευμάτων, χρηματοδοτική μίσθωση (Leasing), πρακτορεία επιχειρηματικών απαιτήσεων (Factoring
Έτσι, μπορούμε, τελείως ενδεικτικά, να αναφέρουμε εδώ:
– Σε οικουμενικό επίπεδο, τη Σύμβαση της Βιέννης του 1980 - στα πλαίσια της «Επιτροπής των Η.Ε. για το Δίκαιο του Διεθνούς Εμπορίου» (UNCITRAL
– Σε περιφερειακό και ιδίως ευρωπαϊκό επίπεδο, γενικά πλειάδα Οδηγιών που αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών και εμπορευμάτων, αλλά και το ηλεκτρονικό εμπόριο και πιο συγκεκριμένα τις υπ’ αριθ. 1999/93/ΕΚ «για την ηλεκτρονική υπογραφή» και 2000/31/ΕΚ «για το ηλεκτρονικό εμπόριο» (βασίσθηκαν στα παραπάνω αναφερόμενα σχετικά διεθνή κείμενα και μεταφέρθηκαν στο ελληνικό δίκαιο με τα π.δ. 150/2001 και 131/2003 αντίστοιχα). Επίσης τον Κανονισμό ΕΚ/593/2008 «για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές» (Ρώμη Ι), που αντικατέστησε τη Σύμβαση της Ρώμης του 1980 και εφαρμόζεται σ’ όλες τις ενοχικές συμβάσεις. Αντίστοιχες συνεργασίες και στην Αμερική στα πλαίσια του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών(ΟΑΚ), όπως η Σύμβαση που καταρτίσθηκε το 1994 στην Πόλη του Μεξικού, επίσης «για το εφαρμοστέο δίκαιο στις διεθνείς συμβάσεις» («on the law applicable to international contracts», με αναλογίες προς την κοινοτική Σύμβαση της Ρώμης του 1980 και τον κοινοτικό Κανονισμό «Ρώμη Ι», με κύρια διαφορά από αυτά τα κοινοτικά κείμενα, τα τεκμήρια που καθορίζουν την lex contractus ελλείψει lex voluntatis και ιδίως το τεκμήριο της «χαρακτηριστικής παροχής», που δεν ακολουθεί το αμερικανικό αυτό κείμενο
2) Διεθνείς Χρηματοπιστωτικές συναλλαγές, ιδίως διασυνοριακές συναλλαγές (χρη
– Σε οικουμενικό επίπεδο, όπως π.χ. οι Συμβάσεις που καταρτίσθηκαν, το 2002 στα πλαίσια της Συνδιάσκεψης της Χάγης του Ιδ.δ.δ. (ΣΧΙΔΔ), «για το εφαρμοστέο δίκαιο σε ορισμένα ζητήματα που αφορούν τίτλους (επενδύσεως) που διακατέχονται από τρίτους»
– Σε περιφερειακό πλαίσιο, ιδίως ευρωπαϊκό κοινοτικό, με διάφορες οδηγίες, όπως οι με αριθ. 98/26/ΕΚ, «για το αμετάκλητο των διακανονισμών πληρωμών και κινητών αξιών» (ν.2789/2000), 2002/47/ΕΚ, «για τις συμφωνίες παροχής χρηματοοικονομικής ασφάλειας» (ν. 3301/2004) και 2004/39/ΕΚ “on Markets in Financial Instruments Directive”
3) Διεθνής εξασφάλιση απαιτήσεων, ιδίως με εμπράγματη ασφάλεια (international secured transactions). Η συνεργασία στο πεδίο αυτό είναι κυρίως σε οικουμενικό επίπεδο: στα πλαίσια του UNIDROIT, όπως η Σύμβαση του Κεηπ Τάουν του 2002, «για τη διεθνή εμπράγματη ασφάλεια επί πραγμάτων κινητού εξοπλισμού (mobile equipment)» και τα σχετικά Πρωτόκολλα, του 2002 «για τον αεροπορικό εξοπλισμό» (επίσης στο Κέηπ Τάουν) και του 2007 «για το σιδηροδρομικό εξοπλισμό» (Λουξεμβούργο), καθώς κι’ αυτό που ετοιμάζεται, στα ίδια πλαίσια, για τον αεροδιαστημικό εξοπλισμό, ή, στα πλαίσια της UNCITRAL
4) Διεθνείς διαδικασίες ρύθμισης αφερεγγυότητας (Insolvency) και διαχείρισης
– σε οικουμενικό πλαίσιο, όπως της UNCITRAL
καθώς και
– σε περιφερειακό, ευρωπαϊκό
5) Η Εγκατάσταση και οικονομική δραστηριότητα αλλοδαπών προσώπων, φυσικών ή νομικών (περιλαμβανομένης και της ρύθμισης των εξωχωρίων ή off-shore εταιριών), αποτέλεσε αντικείμενο έντονης συνεργασίας:
– σε Οικουμενικό επίπεδο και στα πλαίσια διεθνών Οργανισμών όπως τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ), η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ), ο Οργανισμός Οικονομι
– και σε περιφερειακό και ιδίως ευρωπαϊκό επίπεδο, μπορούμε να αναφέρουμε την Ευρωπαϊκή Σύμβαση εγκατάστασης φυσικών προσώπων, που καταρτίσθηκε, το 1956, στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣΕ), η οποία αν και εξακολουθεί να ισχύει μεταξύ των έντεκα (11) Συμβαλλομένων Κρατών (κυρώθηκε από την Ελλάδα με το ν.δ. 4429/1964), έχει χάσει πλέον την πρακτική σημασία της για τα Συμβαλλόμενα Κράτη (πλήν Τουρκίας), στα οποία βρίσκουν εφαρμογή ευνοϊκότερες ρυθμίσεις (του ευρωπαϊκού κοινοτικού δικαίου, ή του Ενιαίου Οικονομικού Χώρου). Σε ευρωπαϊκό κοινοτικό πλαίσιο η συνεργασία έχει πάρει έντονο χαρακτήρα: έτσι, εκτός από τη Σύμβαση Σένγκεν, μπορούμε να αναφέρουμε τους κοινοτικούς Κανονισμούς ΕΚ/1030/2002, ΕΚ/539 και 1091/2001 για τις άδειες εισόδου και θεωρήσεις αλλοδαπών τρίτων χωρών, τη συνεργασία στα πλαίσια της ομάδας FRONTEX, για την επιτήρηση των συνόρων και πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης κ
ΙΙΙ. Οι μέθοδοι συνεργασίας στις θεματικές αυτές
Στο χώρο του ιδιωτικού δικαίου η διεθνής συνεργασία, μεταξύ των διαφόρων κρατών γίνεται, είτε σε εξωθεσμικά πλαίσια, με τη σύγκληση ad hoc Διπλωματικών Διασκέψεων, πολυμερών ή συνήθως διμερών, για την κατάρτιση διεθνών Συνθηκών που ενοποιούν ή εναρμονίζουν τη ρύθμιση ορισμένων διεθνών σχέσεων ή ακόμη και σχέσεων εσωτερικού δικαίου στα Συμβαλλόμενα Κράτη, είτε σε θεσμικά πλαίσια, διεθνών Διακυβερνητικών ή Μη Κυβερνητικών Οργανισμών, για την κατάρτιση διεθνών Συμβάσεων ή άλλων νομικών κειμένων ενοποίησης ή εναρμόνισης των δικαίων ή και επίλυσης διαφορών και προβλημάτων που ανακύπτουν κατά την εφαρμογή των κειμένων αυτών. Στη συνεργασία αυτή των κρατών εφαρμόζεται:
1) Η κλασσική κανονιστική μέθοδος, της κατάρτισης διεθνών Συνθηκών
Επίσης διαφοροποιείται και η ετερονομία, που αφορά κανόνες με προέλευση από διεθνή θεσμικά όργανα, κυρίως σε περιφερειακό επίπεδο, με τρόπους που περιο
2) Η πιο σύγχρονη, μεικτή, κανονιστική μέθοδος, με κανόνες ετερόνομης προέλευσης αλλά αυτόβουλης αποδοχής και εφαρμογής από τα επιμέρους κράτη και που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και «ενδοτικού δικαίου», με κάπως ελεύθερη μεταφορά του όρου από το εσωτερικό δίκαιο. Η μέθοδος αυτή έχει αμερικανική προ
Η μέθοδος αυτή έχει λάβει μεγάλη έκταση σε θεσμικά πλαίσια οικουμενικού (κυρίως UNCITRAL/CNUDCI και UNIDROIT) και περιφερειακού (ΕΕ/ΕΚ, ΟΑΚ, Mercosur).
3) Η μη νομοθετική μέθοδος, με κείμενα που αφορούν:
α) την πρακτική των συναλλαγών και τις συναλλακτικές συνήθειες (Lex Mercatoria) όπως, π.χ. «Οι αρχές που διέπουν τις διεθνείς εμπορικές συμβάσεις» (2η έκδοση του 2004, αλλά είναι ήδη έτοιμη προς δημοσίευση, το 2011,και 3η έκδοσή τους), από το UNIDROIT,
β) άλλες μορφές χαλαρού δικαίου (soft Law), όπως Κώδικες Επιχειρηματικής Δεοντολογίας, που συντάσσονται από διεθνείς επιχειρηματικές ενώσεις, αλλά και
Από τα παραπάνω διαπιστώνεται αβίαστα, ότι στη σύγχρονη εποχή παρατηρείται:
Συνεχής διεύρυνση και αναπροσαρμογή της διεθνούς συνεργασίας και της μεθοδολογίας της, με συνεχή επέκταση της θεσμικής συνεργασίας
Η συνεργασία αυτή περιλαμβάνει ευρύτατη θεματική, που δεν περιορίζεται μόνο στον χώρο των οικονομικών συναλλαγών και του εμπορίου, αλλά επεκτείνεται και σ’ εκείνο της προσωπικής κατάστασης και του οικογενειακού δικαίου: η έντονη μεταναστευτική κίνηση που ακολούθησε την Παγκοσμιοποίηση και την απελευθέρωση των αγορών, οδήγησε και στην ανάγκη να ρυθμισθεί κατά τρόπο σταθερό και μόνιμο το καθεστώς της προσωπικής κατάστασης και των οικογενειακών σχέσεων των μετακινουμένων μεταναστών
[1]* Γραπτό κείμενο εισήγησης που έγινε στις 17.12.2009 στο Αμφιθέατρο «Γιάννος Κρανιδιώτης» του Υπουργείου Εξωτερικών, στα πλαίσια Συνεδρίου που οργανώθηκε από την «Ελληνική Εταιρία