Συνθήκη του Montreux: διαχρονική ή παρωχημένη

Αντωνόπουλος Ιωάννης, Παπαδημήτρη Κατερίνα, Ραπτόπουλος Ιάσωνας, Τριανταφύλλου Ασπασία
Η μελέτη εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Εργαστηρίου Διεθνούς Δικαίου "Κρατερός Ιωάννου" της Νομικής Σχολής ΔΠΘ και παρουσιάστηκε σε εκδήλωση του Ομίλου Συζητήσεων Θεμάτων Διεθνούς Δικαίου του Εργαστηρίου υπό την επίβλεψη του Καθηγητή Κ. Αντωνόπουλου

 Για να διαβάσετε το άρθρο σε μορφή pdf πατήστε εδώ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ*

της Ασπασίας Τριανταφύλλου

Η σύμβαση του Montreux είναι μία διεθνής συμφωνία που διέπει το νομικό καθεστώς της διέλευσης των τουρκικών Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων για εμπορικά πλοία, πολεμικά σκάφη και αεροσκάφη. Υπεγράφη στις 20 Ιουλίου 1936 στην ελβετική πόλη Μοντρέ. Τέθηκε σε ισχύ στις 9 Νοεμβρίου 1936 και πρωτοκολήθηκε στην Κοινωνία των Εθνών στις 11 Δεκεμβρίου 1936. Είναι σε ισχύ μέχρι σήμερα, με ορισμένες τροποποιήσεις. Η σύμβαση αριθμεί έντεκα συμβαλλόμενα μέρη και περιλαμβάνει είκοσι εννιά άρθρα και τρία τεχνικά παραρτήματα, που ρυθμίζουν ποια πολεμικά πλοία μπορούν να εισέλθουν στη Μαύρη Θάλασσα. Έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην αποστρατικοποίηση της Μαύρης Θάλασσας περιορίζοντας το μέγεθος των σκαφών που ενδέχεται να εισέλθουν σε αυτή, επιβάλλοντας παράλληλα ορισμένες απαιτήσεις για τα πολεμικά πλοία που διέρχονται από τα τουρκικά Στενά. Ως επί των πλείστο, η εν λόγω συμφωνία, απονέμει στην Τουρκία ευρύτατη διακριτική ευχέρεια σχετικά με το ποια πολεμικά πλοία μπορούν να διέλθουν από τα Στενά, εγγυώμενη ταυτόχρονα την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Γίνεται, λοιπόν, φανερό ότι η επίκληση οποιουδήποτε άρθρου θα ήταν ιστορικά σημαντική. Στην πραγματικότητα, όμως, η Τουρκία επικαλέστηκε μόνο μία φορά τις διατάξεις της συνθήκης του Montreux για τον πόλεμο, στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, για την αποτροπή εισόδου Γερμανών και Ιταλών μαχητών στη Μαύρη Θάλασσα. Όσον αφορά την σχέση της σύμβασης με τρίτα κράτη, τα τελευταία δεν αποτελούν μέρη της σύμβασης, με την έννοια ότι δεν συναίνεσαν να δεσμευτούν από αυτή. Με άλλα λόγια δεν πηγάζουν από την σύμβαση δικαιώματα ή υποχρεώσεις για τα τρίτα κράτη. Αυτό που φαίνεται να ισχύει για τα μη συμβαλλόμενα κράτη στην συνθήκη είναι ένα «αντικειμενικό καθεστώς».

 Ένα επίσης καίριο ζήτημα που αναλύεται στην παρούσα μελέτη είναι το έργο κατασκευής της διώρυγας της Κωνσταντινούπολης. Είναι ένα έργο που αποτελεί μεγάλο όνειρο για τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ενώ ταυτόχρονα έχει συγκεντρώσει πάρα πολλές αντιδράσεις. Η τουρκική κυβέρνηση υποστηρίζει εδώ και χρόνια ότι το έργο είναι αναγκαίο για την αποσυμφόρηση του Βοσπόρου, ο οποίος δεν αρκεί πλέον για να καλύψει τις ανάγκες διέλευσης των μεγάλων εμπορικών πλοίων από τη Μαύρη Θάλασσα στην Προποντίδα. Ωστόσο δεν λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι το εγχείρημα αυτό θα έχει επιπτώσεις όχι μόνο στην πιεσμένη οικονομία της χώρας, αλλά και στο φυσικό περιβάλλον.