1. Τοποθέτηση ποσού σε λογαριασμό πληρωμών

α. Με το ν. 3862/2010 έγινε προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στις Οδηγίες 2007/64/ ΕΚ, 2007/44/ΕΚ και 2010/16/ΕΕ που αφορούν υπηρεσίες πληρωμών στην εσωτερική αγορά. Στο νόμο αυτό γίνεται λόγος για «τοποθετήσεις»2 μετρητών σε «λογαριασμό πληρωμής»3, που χρησιμοποιούνται «αποκλειστικά»4 για πράξεις πληρωμών, η δε «παραλαβή εκ μέρους των ιδρυμάτων πληρωμών (σημ.: τράπεζες κλπ)5 χρηματικών ποσών από τους χρήστες με σκοπό να τους παρέχουν υπηρεσίες πληρωμών δεν συνιστά αποδοχή καταθέσεων6 …». Μάλιστα, όταν ο χρήστης «τοποθετεί μετρητά σε λογαριασμό πληρωμών τηρούμενο από τον οικείο πάροχο υπηρεσιών πληρωμών … ο πάροχος μεριμνά ώστε το ποσό να καθίσταται διαθέσιμο αμέσως μετά τη λήψη του, με την αντίστοιχη ημερομηνία αξίας»7 στον δικαιούχο, δηλαδή στον τελικό αποδέκτη του χρηματικού ποσού που αποτελεί αντικείμενο της πράξης πληρωμής8.

β. Από την ανωτέρω ρύθμιση προκύπτει νομίζω ότι η «τοποθέτηση» χρημάτων πρέπει να διακρίνεται εννοιολογικά από την «κατάθεση», όπως και ο «λογαριασμός πληρωμών» από τον «καταθετικό λογαριασμό», η δε πρακτική σημασία αυτής της διακρίσεως θεωρώ ότι εκδηλώνεται, εκτός των άλλων, και στο ότι κατάσχεση της τοποθετήσεως σε λογαριασμό πληρωμών στα χέρια του παρόχου τέτοιων υπηρεσιών, ως τρίτου, δεν μπορεί να γίνει για χρέος του πληρωτή, δηλαδή του φυσικού ή νομικού προσώπου το οποίο διατηρεί το λογαριασμό πληρωμών9, αλλά για χρέος του δικαιούχου – τελικού αποδέκτη. Τούτο δε διότι ναι μεν ο λογαριασμός τηρείται στο όνομα του πληρωτή (που προβαίνει στην τοποθέτηση), πλην όμως «χρησιμοποιείται για την εκτέλεση πράξεων πληρωμών»10 προς το δικαιούχο αυτών και δη «αποκλειστικά»11 προς το σκοπό αυτό. Από και δια της τοποθετήσεως δηλαδή των χρημάτων από τον πληρωτή στο λογαριασμό του, πρέπει αυτά να θεωρούνται κατάθεση του δικαιούχου της πληρωμής τελικού αποδέκτη της. Σε αντίθετη περίπτωση θα ματαιωνόταν ο σκοπός της Οδηγίας και του ν. 3862/2010.

2. Προσωρινή διαταγή αναστολής εκτελέσεως

α. Δεν προβλέπεται νομοθετικά η δυνατότητα ούτε οι επιπτώσεις της αναστολής εκτελέσεως, ιδίως με προσωρινή διαταγή («σημείωμα»), στην προθεσμία και την υποχρέωση του τρίτου να προβεί εντός 8 ημερών στη δήλωση του άρθρου 985 ΚΠολΔ.

β. Αν θεωρηθεί ότι η αναγκαστική εκτέλεση με τη μορφή της κατασχέσεως στα χέρια τρίτου συντελείται (ολοκληρώνεται) με μόνη τη διπλή επίδοση του κατασχετηρίου στον τρίτο και στον οφειλέτη, ώστε η δήλωση του τρίτου να μην εντάσσεται στην διαδικασία της εκτελέσεως, συνακόλουθα δε η κατ’ αυτής ανακοπή να μην κινεί δίκη περί την εκτέλεση12, αλλά διαγνωστική δίκη με αντικείμενο την ισχύ ή μη της ουσιαστικής έννομης σχέσεως (δηλαδή της απαιτήσεως13 του επισπεύδοντος κατά του καθ’ ου), τότε δεν υπάρχει έδαφος για αναστολή της εκτελέσεως, καθώς αυτή προϋποθέτει ενεργό (σε εξέλιξη) εκτελεστική διαδικασία14. Υπό την εκδοχή αυτή δεν θα ήταν επιτρεπτή η υποβολή αιτήσεως κατά το άρθρο 938 ΚΠολΔ με αίτημα την προσωρινή παρεμπόδιση του τρίτου να προβεί στη δήλωση του άρθρου 985 ΚΠολΔ.

γ. Από τη νομολογία όμως το ζήτημα αντιμετωπίστηκε ως ακολούθως. Μετά την επιβολή κατασχέσεως των καταθέσεων του οφειλέτη στα χέρια τράπεζας, ως τρίτης, πέτυχε αυτός κατόπιν αιτήσεως αναστολής εκτελέσεως τη χορήγηση προσωρινής διαταγής με το εξής περιεχόμενο: «Αναστέλλει (το δικαστήριο) την εκτέλεση που επισπεύδεται … εις χείρας της τράπεζας ως τρίτης … έως τη συζήτηση της αίτησης και υπό τον όρο της συζήτησής της κατά την ορισθείσα δικάσιμο». Ενόψει αυτού η τράπεζα προέβη μεν σε δήλωση στο αρμόδιο ειρηνοδικείο, όχι όμως θετική ή αρνητική, όπως απαιτεί το άρθρο 985 ΚΠολΔ, αλλά ανέφερε απλά ότι «δεν είναι επιτρεπτή η δήλωση με το περιεχόμενο του άρθρου 985 ΚΠολΔ … (διότι) χορηγήθηκε προσωρινή διαταγή … δυνάμει της οποίας αναστέλλεται προσωρινά η εκτέλεση που επιβλήθηκε». Ο επισπεύδων άσκησε ανακοπή κατ’ αυτής της δηλώσεως, ισχυριζόμενος ότι η προσωρινή αναστολή εκτελέσεως δεν καταλαμβάνει (δεν εμποδίζει) την θετική ή αρνητική δήλωση του τρίτου, ώστε η παράλειψή της από αυτόν (με την οποία εξομοιώνεται η δήλωση που έγινε με το αναφερόμενο περιεχόμενο), αποτρέποντας την ικανοποίηση της απαιτήσεως του επισπεύδοντος του προκάλεσε ισόποση ζημία. Το δικαστήριο όμως15 απέρριψε την ανακοπή δεχόμενο ότι το περιεχόμενο της δηλώσεως του τρίτου (τράπεζας) «ήταν ακριβές, αφού πράγματι η δηλούσα δεσμευόταν από την προσωρινή διαταγή περί αναστολής εκτελέσεως, η οποία καταλάμβανε και την υποβολή θετικής δήλωσης του τρίτου, ως διαδικαστική πράξη της αναγκαστικής εκτέλεσης που επισπεύδεται κατ’ άρθρο 982 επ. ΚΠολΔ».

δ. Είναι μάλλον προφανής η ανάγκη προσωρινής δικαστικής προστασίας με τη μορφή της αναστολής εκτελέσεως μετά την επιβολή κατασχέσεως στα χέρια τρίτου, στην περίπτωση που ο καθ’ ου (πιστεύει ότι) έχει βάσιμους λόγους ανακοπής κατά της εκτελέσεως των άρθρων 982 επ. ΚΠολΔ. Τούτο δε διότι αν η προθεσμία για τη δήλωση του τρίτου δεν διακοπεί, περιπλέκονται τα πράγματα σε βάρος του καθ’ ού ή του τρίτου είτε προβεί αυτός σε θετική δήλωση, οπότε ο κατασχών θα ικανοποιηθεί εκούσια ή αναγκαστικά (ΚΠολΔ 989) καθιστάμενης έτσι της δίκης επί της ανακοπής άνευ αντικειμένου (προς βλάβη του καθ’ ού) είτε παραλείψει τη δήλωση ο τρίτος ενόψει της ανακοπής, οπότε η απαίτηση του κατασχόντος κατά του καθ’ ου μετατρέπεται σε αποζημιωτική κατά του τρίτου, σύμφωνα με το άρθρο ΚΠολΔ 985.3 εδ. β΄ (προς βλάβη πλέον εκείνου).

ε. Υπό το πρίσμα αυτό πρέπει νομίζω και στην εκτέλεση των άρθρων 982 επ. ΚΠολΔ να δεχθούμε ότι εφαρμόζεται η παρ. 2 του άρθρου 939 ΚΠολΔ, σύμφωνα με την οποία μετά την γνωστοποίηση της απόφασης (ή του σημειώματος) αναστολής δεν τρέχουν οι προθεσμίες για τη διενέργεια περεταίρω πράξεων εκτελέσεως, όπως η οχταήμερη προθεσμία του άρθρου 985 ΚΠολΔ, «ενώ εκείνες που άρχισαν διακόπτονται», ώστε να εμποδίζεται16 και η δήλωση του τρίτου, η οποία βέβαια έτσι δεν μπορεί παρά να θεωρείται ως (διαδικαστική) πράξη της εκτελέσεως17 με περαιτέρω συνέπεια την ανάγκη επανεξετάσεως των θέσεων νομολογίας και θεωρίας περί του χαρακτήρα και του αντικειμένου της δίκης επί της ανακοπής κατά της δηλώσεως του τρίτου. Θα πρέπει δηλαδή, αντίθετα προς τα κρατούντα που εκτέθηκαν ανωτέρω, να θεωρείται αυτή ως δίκη περί την εκτέλεση με διαπλαστικό μάλιστα κύριο αντικείμενο την ακύρωση της δηλώσεως του τρίτου18, ως προδικαστικό δε ζήτημα (όχι κύριο αντικείμενο της δίκης και της αποφάσεως) θα πρέπει να θεωρείται η διάγνωση της απαιτήσεως του κατασχόντος.

3. Τραπεζικό ενέχυρο

α. Σύμφωνα με τα άρθρα 39 και 44 του ν.δ. της 17.7/13.8.1923 «περί ειδικών διατάξεων επί ανωνύμων εταιριών»19 (ιδίως τραπεζών) και κατά παρέκκλιση από τη ρύθμιση του ενεχύρου απαιτήσεων στον αστικό κώδικα, επί τραπεζικού ενεχύρου απαιτήσεως «συνεπάγεται εκχώρησιν» αυτής προς την τράπεζα η ενεχύρασή της από τον δανειστή (προς εξασφάλισή της για δικό του χρέος προς αυτήν) από και δια της προς τον οφειλέτη επιδόσεως της μεταξύ του δανειστή και της τράπεζας συμβάσεως ενεχύρου.

β. Το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους έχει γνωμοδοτήσει20, ότι με την ως άνω ρύθμιση φορέας της ενεχυρασμένης απαιτήσεως καθίσταται η τράπεζα (ως εκ του νόμου εκδοχέας), ώστε αυτή η απαίτηση δεν υπόκειται σε κατάσχεση για χρέος του ενεχυραστή προς τον κατασχόντα στα χέρια του οφειλέτη της, ως τρίτου, αφού δεν ανήκει πλέον στον ενεχυραστή αλλά στην τράπεζα.

Ομοίως έκρινε το Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών21 ακυρώνοντας την κατάσχεση στα χέρια μιας εταιρίας, ως τρίτης, της κατ’ αυτής απαιτήσεως του ενεχυραστή (οφειλέτη του κατασχόντος) με τη σκέψη ότι μετά την επίδοση στην τρίτη της συμβάσεως τραπεζικού ενεχύρου «αποκόπτεται κάθε δεσμός» της με τον ενεχυραστή (εκ του νόμου εκχωρητή) που «αποξενώνεται εντελώς και δεν μπορεί να αναμιχθεί στην απαίτηση, την οποία έκτοτε αποκτά η εκδοχέας πιστώτρια (σημ.: τράπεζα), στην οποία εκχωρείται (σημ.: δια της ενεχυριάσεως) η απαίτηση και μόνο αυτή νομιμοποιείται έκτοτε να εγείρει σχετική αγωγή».

Και το Συμβούλιο της Επικρατείας, με πρόσφατη απόφαση22, δέχθηκε επίσης ότι με το τραπεζικό ενέχυρο του ανωτέρω ν.δ. «η ενεχυρίαση απαιτήσεως συνεπάγεται όχι απλή επιβάρυνση αυτής, όπως η συνήθης ενεχυρίαση απαιτήσεως, αλλά την εκχώρησή της προς τον ενεχυρούχο πιστωτή (σημ.: τράπεζα) που γίνεται πραγματικός και μοναδικός δικαιούχος της απαιτήσεως … μετά δε την αναγγελία αποκόπτεται κάθε δεσμός του τρίτου (οφειλέτη) με τον εκχωρητή, ο οποίος αποξενώνεται και δεν μπορεί να αναμιχθεί με οποιονδήποτε τρόπο στην απαίτηση, αποκλειστικός δικαιούχος της οποίας είναι πλέον ο εκδοχέας».

γ. Αντιθέτως, ο Άρειος Πάγος23, αποκλίνοντας από προηγούμενη νομολογία του24, σε περίπτωση ενεχυράσεως στην τράπεζα της απαιτήσεως πελάτη της από κατάθεσή του σ’ αυτήν, δέχθηκε ότι επιτρέπεται η κατάσχεσή της από τους δανειστές του ενεχυραστή στα χέρια της τράπεζας ως τρίτης, με μνεία πάντως του υπέρ αυτής ενεχύρου, θεωρώντας αυτόν ως δικαιούχο της απαιτήσεως και όχι την τράπεζα, παρά την «πλασματική» (όπως την χαρακτήρισε) εκχώρηση που συνεπάγεται το τραπεζικό ενέχυρο. Ομοίως έκριναν ακολούθως το εφετείο Αθηνών και το Πολυμελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης με αποφάσεις τους25 συντασσόμενες στη στροφή του Άρειου Πάγου.

Η παραδοχή αυτή στηρίχθηκε στην ακόλουθη αιτιολογία: Η βασική παρέκκλιση του τραπεζικού ενεχύρου από όσα ισχύουν στο κοινό ενέχυρο έγκειται στο ότι σύμφωνα με το άρθρο 44 του ανωτέρω διατάγματος η τράπεζα δικαιούται να εισπράττει μόνη της την απαίτηση, ενώ κατά το άρθρο 1254.2 ΑΚ ο ενεχυρούχος την εισπράττει από κοινού με τον ενεχυραστή. Οι όροι «εκχώρησις» και «ως εκδοχεύς» στο διάταγμα χρησιμοποιήθηκαν λοιπόν, κατά τον Άρειο Πάγο και τις αναφερόμενες αποφάσεις που τον ακολούθησαν, μόνο προς αυτό το σκοπό και για να μην υπάρχει αμφιβολία ότι η τράπεζα θα έχει το δικαίωμα να εισπράξει την απαίτηση τόσο πριν όσο και μετά τη λήξη του ασφαλιζόμενου χρέους, -ζήτημα αμφισβητούμενο τότε- και συνεπώς η εκ του νόμου (λόγω ενεχυράσεως) εκχώρηση της απαιτήσεως «δεν φτάνει μέχρι του σημείου να υπερακοντίζει το σκοπό για τον οποίο συνομολογείται η ενεχύραση, που είναι η εξασφάλιση της πιστώτριας τράπεζας και με την έννοια αυτή δεν συνεπάγεται μία τέλεια, απόλυτη και οριστική διάθεση της απαίτησης προς την τράπεζα με την έννοια της ΑΚ 455, αλλά πλασματική – περιορισμένη που τα αποτελέσματά της ρυθμίζονται κατά πρώτο λόγο από το ενεχυρικό δίκαιο, επικουρικά δε από τις περί εκχωρήσεως διατάξεις». Προσθέτουν δε το εφετείο Αθηνών και το Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης ότι, κατόπιν αυτών, και στην περίπτωση του τραπεζικού ενεχύρου δικαιούχος της απαιτήσεως παραμένει ο ενεχυραστής, δυνάμενος να την εκχωρήσει σε τρίτον (βεβαρυμένη βέβαια με το ενέχυρο) ή να την ενεχυράσει περαιτέρω, για δε τους δανειστές του, αντίθετα προς την αναφερόμενη γνωμοδότηση του ΝΣΚ και την παραδοχή του πολυμελούς πρωτοδικείου Αθηνών (ανωτέρω, 2β), γίνεται πειστικά δεκτό από τις ανωτέρω αποφάσεις ότι δεν εμποδίζονται να επιβάλλουν κατάσχεση στην ενεχυρασμένη απαίτηση και να ικανοποιηθούν από αυτήν, ασφαλώς μετά την προνομιακή ικανοποίηση της ενεχυρούχου τράπεζας.

δ. Στη θεωρία, κατά μία γνώμη26 (με την οποία συμβαδίζει η νομολογία της παραγρ. 3β), το τραπεζικό ενέχυρο συνιστά είδος εξασφαλιστικής (καταπιστευτικής) εκχωρήσεως με την οποία, μετά την επίδοση του άρθρου 39.2, η ενεχυρούχος δανείστρια (τράπεζα) γίνεται μοναδική και πραγματική δικαιούχος της ενεχυρασμένης απαιτήσεως, αποκοπτόμενου έτσι κάθε ενοχικού δεσμού μεταξύ ενεχυραστή και οφειλέτη της απαιτήσεως, με αποτέλεσμα να μην έχει πλέον ο ενεχυραστής δικαίωμα διαθέσεώς της (εκχωρήσεως ή περαιτέρω ενεχυράσεως), οι δε δανειστές του να μην μπορούν να την κατάσχουν.

Κατ’ άλλη γνώμη27 (στην οποία στοιχίζεται η νομολογία της παρ. 3γ), η ενεχύραση με το ν.δ. του 1923 δεν συνιστά εκχώρηση ούτε πλήρη ούτε καταπιστευτική, αλλά γνήσιο ενέχυρο28 απαιτήσεως που (πέραν των διατάξεων του ν.δ.) διέπεται συμπληρωματικά από τις περί ενεχύρου διατάξεις του ΑΚ και μόνον επικουρικώς (και εφόσον δεν αντίκεινται σ’ αυτό) από τις διατάξεις για την εκχώρηση απαιτήσεων, με αποτέλεσμα ο ενεχυραστής να παραμένει αυτός δανειστής της απαιτήσεως, η οποία έτσι (κατά τη γνώμη αυτή) υπόκειται σε κατάσχεση από τους δικούς του δανειστές και μπορεί να ενεχυραστεί περαιτέρω ή να εκχωρηθεί, βεβαρυμένη βέβαια με το πρώτο ενέχυρο, δίχως αυτό να κινδυνεύει ούτε από τυχόν καλή πίστη του ειδικού διαδόχου, καθώς δεν ισχύει επί απαιτήσεων, αλλά μόνο επί κινητών πραγμάτων (ΑΚ 1040), η καλόπιστη κτήση δικαιώματος απαλλαγμένου βαρών.

Ενδιάμεση άποψη29, η οποία αντιμετωπίζει το τραπεζικό ενέχυρο ως «ερμαφρόδιτο» μόρφωμα «που άστοχα χαρακτηρίζεται από το νόμο συγχρόνως και ως ενέχυρο και ως εκχώρηση», τάσσεται μεν ως προς τη νομική του φύση με την πρώτη ως άνω γνώμη (εξασφαλιστική – καταπιστευτική εκχώρηση), αποκλίνει όμως από αυτήν ως προς τις έννομες συνέπειες θεωρώντας πως «η ρύθμιση του άρθρου 44 μαρτυρεί κατά τρόπον εύγλωττο ότι ο ο ενεχυραστής δεν αποξενώνεται εντελώς από την ενεχυρασθείσα απαίτησή του, αλλ’ εξακολουθεί να έχει δικαιολογημένο ενδιαφέρον για την είσπραξή του30».

ε. Η προσκολλημένη στη διατύπωση του άρθρου 39 ν.δ. της 17.7/13.8.1923 (στη γραμματική δηλαδή ερμηνεία) θέση του ΝΣΚ, του ΣτΕ, της παλαιότερης νομολογίας του ΑΠ και της αποφάσεως 6180/2012 του Πολυμελούς Πρωτοδικείου δεν είναι πειστική και οδηγεί σε ανεπιεική – ανεπιθύμητα αποτελέσματα στην πράξη.

Η νεότερη θέση του Αρείου Πάγου που υιοθέτησε ακολούθως το εφετείο Αθηνών και η γνώμη της θεωρίας, στην οποία στοιχίζονται, στηριγμένη σε συστηματική (από το συνδυασμό των άρθρων 39.2 και 44) και τελολογική ερμηνεία που αναζητώντας το σκοπό του νόμου δίνει ορθές λύσεις στην πράξη και αποτρέπει αδιέξοδα, αξίζει επιδοκιμασίας.

Η δε μετά ταύτα έκδοση της αναφερόμενης πρωτόδικης αποφάσεως και της αποφάσεως 179/2014 του ΣτΕ δεν πρέπει νομίζω να εκλαμβάνεται ως διάψευση της προσδοκίας ότι η νεότερη νομολογία του Αρείου Πάγου αναμένεται να έχει συνέχεια31. Οι ως άνω αποφάσεις δεν μπορούν δηλαδή να θεωρηθούν ως (συνειδητή) επιστροφή στην παλαιά νομολογία, καθώς οι παραπομπές αμφοτέρων εξαντλούνται σε παλαιότερες αποφάσεις του Αρείου Πάγου δίχως καν μνεία της ΑΠ 1065/2009, συνακόλουθα δε δίχως καμία σχετική αντιπαράθεση στις αιτιολογίες τους, πράγμα που επιτρέπει αφενός την υπόθεση ότι η απόφαση αυτή δεν τέθηκε υπόψη τους και αφετέρου την αισιοδοξία ότι το παράδειγμα των αποφάσεων του εφετείου Αθηνών και του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης που στοιχήθηκαν με την ως άνω αρεοπαγητική θα ακολουθήσουν και όσα δικαστήρια κληθούν να κρίνουν το ζήτημα στο μέλλον, παρότι μεσολάβησε η απόφαση 179/2014 του ΣτΕ.

4. Πολλαπλή κατάσχεση μελλοντικής απαιτήσεως

α. Γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται κατάσχεση στα χέρια τρίτου απαιτήσεως μελλοντικής, υπό την προϋπόθεση όμως ότι κατά το χρόνο της κατασχέσεως ήδη υφίσταται η βασική έννομη σχέση που συνιστά την παραγωγική αιτία της μελλοντικής απαιτήσεως32, όπως λόγου χάρη μίσθωση (για μελλοντικά μισθώματα), εταιρία (για δικαίωμα απολήψεως κερδών από εταίρο), εντολή, παρακαταθήκη, χρησιδάνειο κλπ.

β. Ζήτημα γεννάται αν επιβληθεί ακολούθως από άλλο δανειστή νέα κατάσχεση, ή και περισσότερες, στα χέρια του τρίτου για μελλοντικές απαιτήσεις που θα προκύψουν από την ίδια έννομη σχέση (λόγου χάρη, για μισθώματα προσεχών μηνών συγκεκριμένου ακινήτου που ο τρίτος μίσθωσε από τον καθ’ ου η εκτέλεση) και αυτές δεν επαρκούν για την ικανοποίηση όλων των δανειστών που επέβαλαν κατασχέσεις. Και αν μεν οι διαδοχικές κατασχέσεις επιβληθούν όλες εντός της οκταήμερης προθεσμίας του άρθρου 985 ΚΠολΔ από την πρώτη κατάσχεση, τη λύση φαίνεται να παρέχει η πρόβλεψη του δεύτερου εδαφίου της πρώτης παραγράφου του άρθρου 988 ΚΠολΔ, σύμφωνα με το οποίο ο τρίτος οφείλει να καταθέσει δημόσια την κατασχεμένη απαίτηση προκειμένου να διενεργηθεί η διανομή από συμβολαιογράφο που θα διοριστεί κατά τα προβλεπόμενα σ’ αυτή τη διάταξη.

γ. Η ανωτέρω διάταξη αναφέρεται βέβαια σε ήδη υφιστάμενη απαίτηση, αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει εμπόδιο εφαρμογής της ερμηνευτικά και σε μελλοντική, ώστε ο τρίτος να οφείλει να προβεί σε δημόσια κατάθεσή της, όταν αυτή στο μέλλον γεννηθεί. Λόγου χάρη, να καταθέσει ο τρίτος δημόσια (αντί να καταβάλει στον εκμισθωτή – καθ’ ου η εκτέλεση) όταν καταστεί ληξιπρόθεσμο το μίσθωμα του επόμενου από τις διαδοχικές κατασχέσεις μηνός (ή μηνών, αν το ένα δεν καλύπτει τα ποσά για τα οποία επιβλήθηκαν οι κατασχέσεις).

δ. Πρόβλημα ανακύπτει αν οι διαδοχικές κατασχέσεις δεν έγιναν εντός του οχταημέρου από την πρώτη εξ αυτών, αλλά μετά την εκπνοή της και την (θετική) δήλωση του τρίτου.

(i) Σε τέτοια περίπτωση, επί ήδη υφιστάμενης απαιτήσεως υποστηρίζονται τα ακόλουθα: «εάν αι κατασχέσεις των άλλων δανειστών εγένοντο μετά την πάροδον της οκταημέρου προθεσμίας του άρθρου 988.1, ούτοι δεν μετέχουν εις την διανομήν του υπό του πρώτου (κατασχόντος) δανειστού κατατεθέντος ποσού»33. Τούτο δε διότι επέρχεται εκ του νόμου (ΚΠολΔ 998.1) «αναγκαστική εκχώρηση»34 αυτής στον πρώτο κατασχόντα δανειστή από και δια της θετικής δηλώσεως του τρίτου, ώστε παύει πλέον η απαίτηση να ανήκει στον καθ’ ου και συνακόλουθα δεν χωρεί εκ των πραγμάτων κατ’ αυτού περαιτέρω (διαδοχική) κατάσχεση στα χέρια του τρίτου35, τυχόν δε παρά ταύτα επιβαλλόμενες μεταγενέστερα κατασχέσεις άλλων δανειστών είναι «ανενεργείς»36 με την έννοια ότι δεν άγουν σε δημόσια κατάθεση για διανομή του κατασχεθέντος ποσού από συμβολαιογράφο μεταξύ πλειόνων κατασχόντων, καθώς «επιβλήθηκαν σε αντικείμενο που δεν ανήκει πλέον στον καθού η εκτέλεση»37.

(ii) Ίδια λύση προσήκει νομίζω και σε περίπτωση διαδοχικής, μετά την πάροδο του οχταημέρου και κατόπιν της θετικής δηλώσεως του τρίτου, κατασχέσεως μελλοντικής απαιτήσεως στα χέρια του (λόγου χάρη, νέα κατάσχεση μελλοντικών μισθωμάτων στα χέρια του μισθωτή για χρέος του εκμισθωτή προς άλλον δανειστή από αυτόν που επέβαλε πρώτος κατάσχεση σ’ αυτά). Και τούτο, διότι ορθώς γίνεται δεκτό ότι ναι μεν η απαίτηση συνεχίζει να είναι μέλλουσα μετά το οκταήμερο και γι’ αυτό την εισπράττει ο πρώτος κατασχών μετά τη γέννησή της, ήδη όμως κατά την εκπνοή της οκταήμερης προθεσμίας «υπεισέρχεται αυτός στη θέση του καθ’ ου η κατάσχεση και καθίσταται δικαιούχος του οποιουδήποτε κατά το ουσιαστικό δίκαιο δικαιώματός του»38. Αυτό σημαίνει κατά τη γνώμη μου ότι γίνεται ο πρώτος κατασχών δικαιούχος των μελλοντικών μισθωμάτων ήδη από την πάροδο του οκταημέρου με τη θετική δήλωση του τρίτου, το μόνο δε που απομένει είναι απλά η είσπραξή τους όταν καταστούν ληξιπρόθεσμα, ώστε -στο ανωτέρω παράδειγμα- τυχόν διαδοχικές κατασχέσεις των μελλοντικών μισθωμάτων στα χέρια του μισθωτή ως τρίτου μετά το οκταήμερο, μέχρι του ποσού της πρώτης κατασχέσεως στερούνται αντικειμένου και είναι ενενεργείς, καθώς δικαιούχος αυτών δεν θεωρείται πλέον ο εκμισθωτής αλλά ο πρώτος κατασχών και συνεπώς επί μεταγενέστερων διαδοχικών κατασχέσεων της ίδιας μελλοντικής απαιτήσεως στα χέρια του νομίζω (όπως ειδικότερα εξηγείται κατωτέρω, στην παρ. 4 δ iv) ότι ο τρίτος πρέπει να προβαίνει εν μέρει39 σε αρνητική δήλωση, για ποσό μέχρι εκείνο για το οποίο επιβλήθηκε η πρώτη κατάσχεση, εν μέρει δε σε θετική για το ποσό μελλοντικών απαιτήσεων πέραν αυτού.

(iii) Υπό το πρίσμα αυτό δεν μπορεί να επιδοκιμαστεί η αντίθετη λύση που το μονομελές πρωτοδικείο Αθηνών40 έδωσε στην ακόλουθη περίπτωση: Για χρέη εταιρίας περίπου 60.000 € από φόρους προς το Δημόσιο επέβαλε αυτό δια της αρμόδιας Δ.Ο.Υ κατάσχεση των (μελλοντικών) μισθωμάτων, μηνιαίου ποσού περίπου 2.000 €, στα χέρια του μισθωτή ενός ακινήτου ιδιοκτησίας της εταιρίας μέχρι του ανωτέρω συνολικού ποσού, ο δε μισθωτής προέβη εμπροθέσμως σε θετική δήλωση, καταβάλλοντας έκτοτε κάθε μηνιαίο μίσθωμα στη Δ.Ο.Υ για λογαριασμό του Δημοσίου. Μετά από πέντε περίπου μήνες, προδήλως δηλαδή μετά την εκπνοή του οκταήμερου από την πρώτη κατάσχεση, ένας πρώην εργαζόμενος της εκμισθώτριας εταιρίας επέβαλε κι αυτός, για απαίτησή του από την οφειλόμενη αποζημίωση απολύσεώς του, κατάσχεση των μελλοντικών μισθωμάτων στα χέρια του ίδιου μισθωτή μέχρι του ποσού της αποζημιώσεως, ύψους περίπου 25.000 €. Ο μισθωτής με την δήλωσή του επί της δεύτερης κατασχέσεως ανέφερε ότι λόγω της ήδη επιβληθείσας πρώτης κατασχέσεως των μισθωμάτων στα χέρια του από το Δημόσιο και μέχρι να καλυφθεί το ποσό για το οποίο αυτή επιβλήθηκε, καταβάλλει σ’ αυτό δια της αρμόδιας Δ.Ο.Υ κάθε μηνιαίο μίσθωμα όταν γίνεται ληξιπρόθεσμο. Ο δεύτερος κατασχών, πρώην εργαζόμενος, άσκησε ανακοπή κατά αυτής της δηλώσεως του τρίτου ως αρνητικής, αφού με τον ισχυρισμό ότι καταβάλλει τα μισθώματα στη Δ.Ο.Υ και αδυνατεί έτσι να τα καταβάλει σ’ αυτόν, στην ουσία αρνείται την ύπαρξη της οφειλής του. Το δικαστήριο εν τούτοις, θεωρώντας ως αντικείμενο της δίκης επί της ανακοπής κατά της δηλώσεως του τρίτου «όχι την ύπαρξη του συνολικού ποσού της κατασχεμένης απαίτησης στα χέρια της καθ’ ης, αλλά τη βασική έννομη σχέση από την οποία προσδοκάται η γένεση της μέλλουσας απαίτησης» θεώρησε την ως άνω δήλωση ως καταφατική, αφού ο τρίτος δεν αρνήθηκε τη μίσθωση (βασική έννομη σχέση) που τον συνδέει με την καθ’ ης εταιρία και είναι το παραγωγικό αίτιο της απαιτήσεως για καταβολή των μελλοντικών μηνιαίων μισθωμάτων. Περαιτέρω, επικαλούμενο τη διάταξη του άρθρου 988.1 εδ. β΄ ΚΠολΔ το δικαστήριο διέταξε τη δημόσια κατάθεση του μισθώματος, ώστε η διανομή αυτού στους κατασχόντες να γίνει από συμβολαιογράφο κατά τα οριζόμενα από αυτό το άρθρο.

Κρίνοντας έτσι το μονομελές πρωτοδικείο Αθηνών θεωρώ ότι έσφαλε διπλά. Πρώτον, σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν ανωτέρω (στην παρ. 4 δ ii) το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 988.1, όπως προκύπτει από το συσχετισμό του με το πρώτο εδάφιο41, του οποίου συνιστά άρρηκτη συνέχεια, αναφέρεται σε πλείονες κατασχέσεις που επιβλήθηκαν εντός της οκταήμερης προθεσμίας για τη δήλωση του τρίτου επί της πρώτης εκ των διαδοχικών κατασχέσεων, όχι σε αυτές που επιβάλλονται μετά ταύτα. Δεύτερον, αντικείμενο της δίκης επί της ανακοπής δεν είναι η βασική σχέση από την οποία πηγάζει η κατασχόμενη μελλοντική απαίτηση (παρά την μάλλον παγιωμένη αντίθετη παραδοχή)42, αλλά αυτή ταύτη η μελλοντική απαίτηση και μόνο. Στην περίπτωση της μισθώσεως μάλιστα αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό σε περίπτωση που έχει συμφωνηθεί η προκαταβολική πληρωμή των μισθωμάτων για όλη τη διάρκειά της. Η παραδοχή του μονομελούς πρωτοδικείου Αθηνών θα οδηγούσε στο άτοπο να θεωρείται καταφατική η δήλωση του μισθωτή ως τρίτου, που φυσικά δεν θα αρνηθεί την ύπαρξη της βασικής έννομης σχέσεως (μίσθωση), θα αρνηθεί όμως την ύπαρξη απαιτήσεως του εκμισθωτή στα χέρια του για μισθώματα, αφού αυτά έχουν ήδη προκαταβληθεί. Ότι θα πρόκειται τότε για αρνητική δήλωση του τρίτου δεν χωράει νομίζω αμφιβολία.

(iv) Αβίαστα, εξ όσων προηγήθηκαν, συνάγεται ότι η δημόσια κατάθεση της μελλοντικής απαιτήσεως για να διανεμηθεί αυτή στους κατασχόντες από συμβολαιογράφο όταν γίνει ληξιπρόθεσμη, προβλέπεται μόνο για την περίπτωση πολλαπλών κατασχέσεων που επιβλήθηκαν εντός της οκταήμερης προθεσμίας του άρθρου 988 ΚΠολΔ. Αντιθέτως, σε περίπτωση διαδοχικής κατασχέσεως στα χέρια τρίτου μελλοντικών, ιδίως δε περιοδικών, απαιτήσεων (όπως μισθώματα, απόληψη κερδών από εταίρους, μερίσματα από μετοχές κλπ) μετά την πάροδο του οκταημέρου από την επίδοση στον καθ’ ου του πρώτου κατασχετηρίου, ο τρίτος οφείλει να προβαίνει σε εν μέρει αρνητική και εν μέρει θετική δήλωση: Αρνητική θα είναι η δήλωσή του για τη μελλοντική απαίτηση μέχρι του ύψους αυτής που καλύπτει το ποσό για το οποίο επιβλήθηκε η πρώτη κατάσχεση, θετική θα είναι δε για το υπόλοιπο αυτής43.